Η γενναιοδωρία, ο αλτρουισμός και η καλή θέληση χαρακτηρίζουν το πνεύμα των Χριστουγέννων το οποίο ενσαρκώνεται μέσα από την ανταλλαγή δώρων.
H περίοδος των Χριστουγέννων είναι ένας λόγος αύξησης των καταναλωτικών δραστηριοτήτων και όντως οι άνθρωποι τείνουν να ξοδεύουν πιο ελεύθερα στην προετοιμασία και απόλαυση των Χριστουγέννων.
Οι αγορές την περίοδο αυτή αποτελούν μεγάλο μέρος των ετήσιων πωλήσεων πολλών καταστημάτων με τους ιδιοκτήτες τους ετησίως να επενδύουν σημαντικά ποσά στην εορταστική διακόσμηση με την ελπίδα δημιουργίας ενός πιο ελκυστικού και αποδοτικού περιβάλλοντος.
H κατανάλωση και η αγορά προϊόντων ικανοποιεί βασικές ανάγκες επιβίωσης αλλά και πιο αφηρημένες ανάγκες πολιτισμικής και κοινωνικής προέλευσης, οι οποίες συμβολίζουν το ατομικό γούστο, τον τρόπο ζωής και την προσωπική ταυτότητα.
Ο εορτασμός των Χριστουγέννων περιλαμβάνει οικογενειακά τραπέζια, αγορές, καλή διάθεση, συντροφικότητα και ανταλλαγή δώρων.
Τα δώρα αποτελούν μια πολιτισμικά παγκόσμια δραστηριότητα η οποία συμβολίζει την ασφάλεια και τη σύνδεση με το κοινωνικό περιβάλλον συμβάλλοντας στην ενίσχυση κάποιων κοινωνικών σχέσεων.
Η εμπειρία της αναζήτησης δώρων μπορεί να έχει μεγαλύτερη αξία από την απόκτηση προϊόντων και έτσι οι αγορές έχουν να κάνουν με φαντασία, συναισθήματα, χαρά και αναμνήσεις.
Η αγορά δώρων, όμως, δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση και μπορεί να επιφέρει στρες. Πόσο διαφορετικές είναι οι αγορές όταν προσανατολίζονται για κάποιον άλλον;
Η αγορά δώρων είναι τελικά δουλειά ή ευχαρίστηση;
Τα κίνητρα για την αγορά ενός δώρου διαμορφώνουν τη συμπεριφορά του αγοραστή, την αξία του δώρου και όλα μαζί την τελική ικανοποίηση που θα λάβει από την τελική επιλογή του δώρου.
Η αγορά δώρων, γενικά αλλά και ιδιαίτερα την περίοδο των Χριστουγέννων, περιπλέκεται από πολλούς κοινωνικούς κανόνες και διαπροσωπικές προσδοκίες που μπορεί να μετατρέψουν το κυνήγι αγοράς δώρου σε δύσκολη διαδικασία.
Αφενός το δώρο αποτελεί μια αλτρουιστική πράξη από την οποία δεν προσδοκάται αντάλλαγμα και αφετέρου είναι μια πράξη προερχόμενη από την ανάγκη ικανοποίησης μιας σιωπηρής και αμοιβαίας υποχρέωσης ανταλλαγής δώρων. Με άλλα λόγια κάνουμε δώρα χωρίς να μας κάνουν, ή κάνουμε δώρα περιμένοντας το ίδιο από τον περίγυρό μας;
Μια διάσταση ενός δώρου είναι η επίδειξη της στοργής και της αγάπης προς τον παραλήπτη χωρίς αντάλλαγμα.
Μια άλλη διάσταση είναι αυτή της αμοιβαιότητας, ενός δεσμού δηλαδή καλής διάθεσης και κοινωνικής «υποχρέωσης» μεταξύ των ανθρώπων η οποία κινητοποιείται από την πεποίθηση ότι η μη επιστροφή δώρου οδηγεί σε κοινωνικές κυρώσεις και στην πιθανότητα ότι το «ριγμένο μέλος» μελλοντικά θα περιορίσει τα δώρα του.
Ενώ υπάρχει αντίθεση ανάμεσα στις δύο αυτές διαστάσεις δε σημαίνει ότι είναι και τα δυο αντίθετα, αποκλειόμενα άκρα ενός συνεχούς.
Τα δώρα άλλωστε είναι ένας τρόπος δημιουργίας ή ενδυνάμωσης σχέσεων.Ακόμη και αν δεν εμπεριέχεται υλική αμοιβαιότητα, ένα δώρο περιλαμβάνει πάντα μια «σχεσιακή» αμοιβαιότητα, την ενδυνάμωση και επικύρωση μιας σχέσης με τον παραλήπτη του δώρου.
Στις ρομαντικές σχέσεις ο αγοραστής μπορεί να ανησυχεί για την επιλογή ενός δώρου το οποίο θα είναι τόσο ακριβό που θα διακινδυνεύσει να φέρει σε δύσκολη θέση τον παραλήπτη ή που δε θα είναι όσο ακριβό χρειάζεται και θα δημιουργήσει αισθήματα ανασφάλειας στο/στη σύντροφο.
Ένα δώρο την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου μπορεί να δοθεί για να δείξει αγάπη στο/στη σύντροφο αλλά και επειδή αυτό είναι το αναμενόμενο εκείνη την ημέρα. Έτσι τα δώρα συνδέονται με υψηλή (ή χαμηλή) αγάπη και αμοιβαιότητα σε μερικές καταστάσεις αλλά η παρουσία της αγάπης δεν αποκλείει την παρουσία της αμοιβαιότητας.
Μέσα σε μια οικογένεια όμως ποιος αναλαμβάνει τις αγορές δώρων;
Στερεοτυπικά οι γυναίκες είναι οι πλέον υπεύθυνες για την επιλογή των δώρων εξαιτίας της σύνδεσης της γυναικείας ταυτότητας με την έννοια της φροντίδας των άλλων.
Το γεγονός πως η περίοδος των Χριστουγέννων τιμά ιδιαίτερα τα παιδιά μέσα στην οικογένεια και πως στόχος είναι η διατήρηση και ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών καθιστά πιο εμφανή το λόγο για τον οποίο η ευθύνη βαραίνει κυρίως τις γυναίκες.
Οι άνδρες ενδεχομένως να μην επενδύσουν χρόνο και προσπάθεια, καθότι η διαδικασία επιλογής δώρου δε θα τους παρέχει την ίδια ενίσχυση της αυτό-εικόνας τους.
Τα δώρα των Χριστουγέννων έχουν μεγάλη σημασία ιδιαίτερα για τα άτομα που διατηρούν ισχυρές κοινοτικές αξίες καθότι οι παραδόσεις των Χριστουγέννων υπογραμμίζουν την αλληλοϋποστήριξη και το «αγαπάτε αλλήλους».
Η ανταλλαγή δώρων ξεκινά ως μια πολιτισμικά κινητοποιημένη δραστηριότητα, ως μια ευκαιρία να νιώσει κανείς ότι ανήκει σε ένα πλαίσιο, σε μια ομάδα, σε μια σχέση, σε μια οικογένεια.
Ποια άλλη εποχή, αν όχι τα Χριστούγεννα, μαζεύεται όλη η οικογένεια υπενθυμίζοντας τη σημασία της αγάπης, της σύνδεσης, του μοιράσματος με ανθρώπους σημαντικούς για τον καθένα;